Zespół Szkolno-Przedszkolny w Legnickim Polu

1. Czym jest depresja?

Depresja jest stanem charakteryzującym się długotrwale obniżonym nastrojem oraz szeregiem innych objawów psychicznych i somatycznych. Depresja zaliczana jest do zaburzeń afektywnych jednobiegunowych, jej głównym obszarem są emocje. W obrazie klinicznym obserwujemy obniżony nastrój, spadek poczucia własnej wartości, poczucie winy.

Depresja to choroba trwale dezorganizująca życie i uniemożliwiająca choremu realizację codziennych zadań.

2. Jak odróżnić depresję od przygnębienia?

3. Epidemiologia

Depresję stwierdza się u 1% dzieci 2-3 letnich, 2% dzieci 6-12 letnich (do okresu pokwitania dotyka ona równie często dziewczynki i chłopców) oraz nawet u 8% nastolatków (od okresu pokwitania dwukrotnie częściej na depresję chorują dziewczęta/kobiety). Według WHO na depresję choruje 20% osób poniżej 18 roku życia. Szacuje się, że szeroko rozumiane zaburzenia depresyjne mogą występować 20% nastolatków, a niektóre źródła podają, że objawy depresyjne stwierdza się u blisko co trzeciego nastolatka.

4. Objawy zaburzeń nastroju i depresyjnych u dzieci i nastolatków

Depresji obserwowane u dzieci i nastolatków ogólnie przypominają objawy występujące u dorosłych, choć jest też wiele odmiennych cech i charakterystycznych dla tej pierwszej grupy wiekowej:

• smutek, przygnębienie, płaczliwość; u dzieci i nastolatków w odróżnieniu od dorosłych bardzo często dominuje drażliwość, dziecko łatwo wpada w złość lub rozpacz, może demonstrować wrogość;

• zobojętnienie, apatia, zmniejszenie, a nawet utrata zdolności do przeżywania radości; dziecko przestaje cieszyć się z rzeczy lub wydarzeń, które wcześniej sprawiały mu radość,;

• poczucie znudzenia, zniechęcenia; ograniczenie lub zaprzestanie aktywności, które wcześniej były dla dziecka ważne lub przyjemne (np. zabawa, hobby, spotkania z rówieśnikami), a także niechęć do podejmowania codziennych obowiązków lub zupełne ich zaniechanie;

• wycofanie się z życia towarzyskiego, ograniczenie kontaktu z rówieśnikami;

• nadmierna reakcja na uwagi, krytykę – dziecko reaguje rozpaczą lub dużą złością

• depresyjne myślenie („wszystko jest bez sensu”, „i tak nic mi się nie uda”), niska samoocena („jestem beznadziejny/a, gorszy/a, nieatrakcyjny/a, głupi/a”); nieproporcjonalnie pesymistyczna ocena rzeczywistości, własnych możliwości;

• poczucie bycia bezużytecznym, niepotrzebnym; nadmierne obwinianie się nawet za te wydarzenia i okoliczności, na które nie ma się wpływu (np. obwinianie się za konflikt między rodzicami);

• w ciężkich przypadkach depresji mogą wystąpić objawy psychotyczne omamy (inaczej halucynacje), najczęściej słuchowe, rzadziej wzrokowe i węchowe i/lub urojenia (fałszywe przekonania na temat samego siebie i/lub otoczenia) głos krytykujący postępowanie i poczynania chorego, przekonywujący o jego winie, bezużyteczności lub nawet nakazujące mu się okaleczyć lub zabić; rzadziej obejmują wizje zniszczenia, katastrofy lub zapach śmierci i rozkładu. Urojenia najczęściej dotyczą winy, grzeszności, oczekiwania na karę, poczucia nadciągającej zagłady, kataklizmu. Objawy psychotyczne w przebiegu depresji u dzieci są rzadkością, natomiast mogą występować u nastolatków;

• uczucie niepokoju, napięcia wewnętrznego; często zaburzeniom depresyjnym towarzyszy lęk – niemal nieustający, o stałym nasileniu, nieokreślony – trudno wskazać przyczynę lub obiekt takiego lęku („sam nie wiem, czego się boję”);

• podejmowanie impulsywnych, nieprzemyślanych działań („i tak na niczym mi nie zależy”); picie alkoholu, stosowanie innych środków psychoaktywnych (narkotyki, „dopalacze”) – często w celu złagodzenia lęku, napięcia, smutku;

• działania autoagresywne, np.: samookaleczenia (ale nie w celu odebrania sobie życia),

• myśli rezygnacyjne („życie jest bez sensu”, „po co ja żyję”) fantazje na temat śmierci („co by było, gdybym umarł?”, „innym byłoby lepiej, gdyby mnie nie było”);

• myśli, tendencje, próby samobójcze

Inne, niecharakterystyczne dla depresji objawy i problemy, które mogą w jej przebiegu występować, obejmują:

• zaburzenia koncentracji i trudności z zapamiętywaniem;

• pobudzenie psychoruchowe, często wynikające z przeżywanego lęku i napięcia – dziecko wierci się, nie może się skupić na konkretnej czynności, podejmuje bezwiednie bezcelowe działania, np. skubie ubranie, zamazuje długopisem kartkę, obgryza paznokcie;

• podejmowanie niektórych aktywności w nadmiarze – np. gra na komputerze;

• zwiększenie lub zmniejszenie apetytu, a w efekcie - zmiany masy ciała;

• problemy ze snem: trudności z zasypianiem, wybudzanie się w nocy, budzenie się wcześnie rano, nadmierna senność.

Zaburzenia łaknienia oraz zaburzenia snu są jednak częstsze w przypadku zaburzeń depresyjnych u dorosłych.

W grupie dzieci i młodzieży depresja dość często przyjmuje atypowy (nietypowy) obraz. Na pierwszy plan wysuwają się wtedy:

• uporczywe dolegliwości somatyczne, bardzo często prowadzące do prowadzenia licznych i dokładnych badań medycznych, w wyniku których nie udaje się znaleźć organicznych przyczyn tych objawów, np.: bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunki, bóle głowy, kołatania serca, duszność, częste zasłabnięcia lub omdlenia, moczenie nocne – taki obraz depresji częściej występuje u dzieci;

• bunt wobec rodziców, szkoły, nieprzestrzeganie zasad, zachowania agresywne i autoagresywne - taki obraz depresji częściej spotyka się u nastolatków.

1 Lub której, jeśli objawy osiągają bardzo duże nasilenie i narastają szybko.

Diagnoza

Aby zdiagnozować epizod depresyjny wg ICD-10 niezbędne jest utrzymywanie się przez minimum dwa tygodnie1 co najmniej 2 objawów podstawowych oraz co najmniej 2 objawów dodatkowych.

Objawy podstawowe:

• Obniżony nastrój

• Utrata zainteresowań i zdolności do radowania się

• Zmniejszenie energii prowadzące do wzmożonej męczliwości i zmniejszenia aktywności

Objawy dodatkowe:

• Osłabienie koncentracji i uwagi

• Niska samoocena i mała wiara w siebie

• Poczucie winy i małej wartości (nawet w epizodach o łagodnym nasileniu)

• Pesymistyczne, czarne widzenie przyszłości

• Myśli i czyny samobójcze

• Zaburzenia snu

• Zmniejszony apetyt

5. Leczenie

Jeśli objawy depresyjne mają takie nasilenie, że utrudniają dziecku codzienne funkcjonowanie w domu, w szkole i w grupie rówieśniczej oraz gdy utrzymują się dłużej niż 2 tygodnie, należy zgłosić się po fachową pomoc – najlepiej do lekarza wyspecjalizowanego w psychiatrii dzieci i młodzieży, ewentualnie do psychologa lub lekarza pediatry/lekarza pierwszego kontaktu, którzy w razie potrzeby przekierują dziecko na konsultację psychiatryczną.

Warto również rozmawiać z dzieckiem o jego samopoczuciu. Dziecko często samo sygnalizuje, że nie radzi sobie ze swoimi emocjami.

Sytuacją, w której należy bezwzględnie i natychmiastowo poszukiwać pomocy lekarza psychiatry jest zagrożenie samobójstwem. U dzieci i młodzieży próby samobójcze mogą mieć demonstracyjny charakter i rzadziej niż w przypadku dorosłych kończą się śmiercią, ale nigdy nie można ich bagatelizować.

Leczenie depresji u dzieci i młodzieży wymaga zaangażowania rodziców/opiekunów, a czasem także nauczycieli i innych osób, które biorą udział w opiece nad dzieckiem.

Podstawowymi metodami leczenia są oddziaływania niefarmakologiczne: psychoedukacja i psychoterapia, a w niektórych przypadkach wskazane lub wręcz konieczne jest włączenie leków.